406-ին, շնորհիւ անզուգական կրօնաւորներու ու մտաւորականներու խնկելի աշխատանքին, Աստուծոյ խօսքն ու հայ մշակոյթը հանդիպեցան միեւնոյն ուղիին վրայ: Այսօր՝ 2018-ին, դժբախտաբար, աշխարհիկ մարտահրաւէրներուն պատճառով, հաւատքն ու մշակոյթը հետզհետէ սկսան հեռանալ իրարմէ: Աշխարհը կ՛ուղղուի դէպի ընդհանրական, տիրապետող եւ միակողմանի մշակոյթ: Համաշխարհային միամշակութային գաղափարի յայտնութիւնը սպառնալիք մըն է համայն մարդկութեան, եւ առաւել եւս համայն ստեղծագործութեան: Նորայայտ մշակոյթը հիմնուած է քանակական աճումին եւ շահագործումին վրայ: Ան կը ժխտէ անհատական ինքնութիւնը, հաւաքական մասնակցութիւնը եւ ընկերային հաւասարութիւնը: Մարդիկը արմատախիլ ընելով իրենց մշակոյթին արմատներէն, ինքնութենէն, կ՛ոչնչացնէ տեղական մշակոյթները: Տիրապետող մշակոյթը հետզհետէ կու գայ հակասելու բարոյական եւ աւետարանական սկզբունքներուն: Մարդկութիւնը անցումային շրջանի մէջ է աստուածակեդրոնացումէն դէպի մարդակեդրոնացում: Մարդը սկսաւ մոռնալ թէ ինք սահմանափակ արարած մըն է:
Հաւատքի եւ մշակոյթի միջեւ գտնուող կապը չէ որ խեղաթիւրուած է, այլ՝ հաւատքը շոգիացած է մշակոյթէն: Այսօր առիթ մըն է մեզմէ իւրաքանչիւրին՝ որպէս հայ քրիստոնեայ, խղճի արդար քննութիւն մը կատարելու մեր ներկայ իրավիճակի մասին: Արդեօք ինչպէ՞ս պիտի կարենանք վախի, յուսահատութեան, բռնութեան եւ մահուան մշակոյթին մէջ բարի լուրը յայտարարել: Ինչպէ՞ս Աւետարանը պիտի դարձնենք աղբիւր վերանորոգման եւ ազատագրման: Ինչպէ՞ս պիտի գործենք որպէսզի հայ լեզուն անգամ մը եւս դառնայ հաւատքին եւ հայ մշակոյթին խօսուն ասոյթը:
Հաւատքն ու մշակոյթը ժողովուրդի մը կերտման հիմնական տարրերն են. սակայն բաւարար չէ որ այս ճշմարտութիւնը գիտնանք, այլ կարեւոր է որ զայն գործադրենք եւ անով հպարտանանք: Հայոց լեզուն իր գոյացման առաջին վայրկեանէն իսկ ծառայեց Աստուծոյ խօսքը թարգմանելու, որպէսզի հայ մարդը կարենայ հայադրոշմ աղօթքներով հաղորդակցիլ իր արարիչին հետ: Լեզուն պարզապէս միջոց մը չէ հաղորդակցելու կամ գաղափար մը յայտնելու, այլեւ՝ ներքին զգացումներն արտայայտող գործիչն է: Չկայ աւելի հաւատարիմ լեզու քան անձի մը մայրենի լեզուն, որով կրնայ հանգիստ արտայայտել իր ներքին աշխարհը, զգացումներն ու ապրումները։
Երբ հայ գիրն ու գրականութիւնը ծնունդ առին, հայ մարդը ազատագրուեցաւ օտար լեզուներու կապանքներէն, ու սկսաւ հայերէնով խօսիլ ու զգալ, հայերէնով գրել ու կարդալ, հայերէնով երգել ու պարել, հայերէնով աղօթել ու հառաչել: Մեր նախահայրերը գիտցան հաւատքը մարմնացնել հայ մշակոյթին մէջ:
Եթէ մեր մշակոյթին տէր չդառնանք պիտի չկարենանք բացուածք ունենալ ուրիշ մշակոյթներու վրայ: Այսօրուան աշխարհը մեզմէ կը պահանջէ երկխօսութեան մէջ մտնել համայն մարդկութեան հետ, ըլլալ լայնամիտ ու զարգացած, ճանչնալ ուրիշին գոյութեան իմաստը, սակայն այս բոլորը ապրելու համար կանչուած ենք նախ մենք զմեզ ճանչնալու, մեր արժէքը գիտնալու, որպէսզի միմիայն ուրիշը ճանչնալով ձուլումի չենթարկուինք: Քրիստոս երբ կը ձերբակալուէր ու ատեանին կը յանձնուէր, Պիղատոս ամբոխին առջեւ անոր մասին կ՛ըսէ. «Ահաւասիկ մարդը»: Այո՛, ահաւասիկ Մարդը, որ հակառակ ամէն գինի, տէր կանգնեցաւ իր համոզումներուն, իր աստուածային ու մարդկային սկզբունքներուն: Իսկական մարդը այն է որ գիտէ տէր դառնալ իր հաւատքին, իր մշակոյթին, իր լեզուին, իր ազգին: Իսկական մարդը այն է որ գիտէ պայքարիլ նոյնիսկ եթէ առանձին ըլլայ հակառակորդին դիմաց:
Ազգ մը չի կրնար գոյատեւել եթէ չկենդանացնէ իր հաւատքն ու մշակոյթը: Ասոր համար մենք՝ սուրբ Մեսրոպի եւ սուրբ Սահակի ժառանգորդները, կանչուած ենք յեղափոխութեան: Կանչուած ենք հաւատքի, մշակոյթի ու լեզուի յեղափոխութիւն մը կատարելու. յեղափոխութիւն մը որ պէտք է սկսի մեր անձերէն, մեր տուներէն ու շրջափակերէն, մեր եկեղեցիներէն ու դպրոցներէն: Գօտեպնդուած աստուածային շնորհքներով եւ հայատառ այբենարանով, խոստանանք հաւատարիմ ռահվիրաները ըլլալ Մեսրոպեան ուղեգիծին:
Ս․ Կ․